Kasusastran Jawi Enggal

Sêsorahipun Tuwan Sastrasuwignya wontên ing Nirom Batawi.

Kulo Nuwun,

Para miyarsa Radio Republik Indonesia Ing Semarang badhe anggiyaraken pawartos Basa Jawi, ingkang kawaosken dening : Purwito

Para miyarsa, kawontênan panjênêngan, kawontênan kula sadaya, punika sabên dintên ewah. Ewah-ewahan sabên dintên wau manawi jangkêp sawulan saya mindhak kathah, jangkêp sataun saya têbih. Sakawit panjênêngan botên patosa kraos, kraosipun sarêng sampun têbih kalihan suwaunipun. Cobi, kula aturi anggalih, kawontênanipun bôngsa Jawi jaman taun 1900 kalihan jaman sapunika bedanipun sampun têbih sangêt. Botên têbih-têbih, kala jaman taun 1920 kemawon kawontênaning jaman sampun sanès kalihan samangke. Ewahing kawontênan, ewahing caranipun gêsang bêbrayan, punika inggih sêsarêngan kalihan ewahing pikiran. Sami-sami lare, nanging lare wêdalan taun 1900 kalihan wêdalan 1938 punika sampun beda sangêt, beda pikiranipun, beda bêtahipun ngagêsang, beda cak-cakanipun, beda pangajêng-ajêngipun utawi panjangkanipun. Inggih makatên punika ingkang dipun wastani lampahing jaman.

Wontênipun pamulangan, sêsrawungan kalihan bôngsa sanès, linta-lintuning kabudayan kalihan bôngsa mônca, kasêmpyok ombyaking kamajêngan utawi ewah-ewahan ing saindênging donya, punika sadaya dados pandhêsêk, dados panyurung, nanging inggih dados isinipun, nados bumbunipun, inggih dados rabukipun.

Sawênèhing tiyang mastani, bilih lampahing jaman, kamajênganing bêbrayan Jawi ingkang kula alami punika awon, botên prayogi. Cariyosipun: ngilangake kabudayan lan rasa Jawa. Têmbungipun kêrèh-kêrèh, ngajak wangsul dhatêng kawontênan lami, jalaran kawontênan lami punika miturut pamanggihipun: sakeca, sae, nikmat kados kaswargan.

Ananging kosok wangsulipun, golongan ingkang sawêg babrag-babragi, sawêg nêdhêngipun ngawaki jaman enggal punika, mêsthi botên makatên pamanggihipun. Anggènipun mastani: kamajêngan punika sae-saening sae, inggih punika ingkang nama gêsang ingkang saèstu, gêsang ingkang atêgês majêng, botên mandhêg utawi botên mundur. Sok sintêna ingkang ngajak wangsul dhatêng jama kina, utawi botên ngajêngi ewahing jaman, têgêsipun ngajak mandhêg, kêladuking têmbungipun golongan ingkang ngawaki jaman enggal: tiyang ingkang ngajak mandhêg wau: dosa agêng, patutipun namung kantun dipun sêdhiyani luwangan.

Para miyarsa, kamajênganing jaman punika rosa sangêt. Sok sintêna ingkang nêdya ngalang-alangi, manawi namung tiyang satunggal kalih, agêngipun sagolongan kemawon, mêsthi botên kiyat. Dipun palangana inggih mêksa mrojol, dipun tambak inggih mêksa dhadhal. Dêstun sagêdipun namung dipun sukani margi.

Kala wau sampun kula aturakên, lare nem-neman jaman sapunika beda kalihan jaman taun 1900, beda bêtahipun tuwin cak-cakaning gêsangipun, beda pikiranipun, beda pangajêng-ajêng tuwin panjangkanipun. Makatên ugi nem-neman jaman taun 1900, beda malih kalihan ingkang wêdalan taun 1850, beda malih kalihan ingkang gêsang jaman 1800, kosok wangsulipun nem-neman ingkang badhe jumêdhul wontên ing taun 2000, inggih mêsthi sanès katimbang ingkang jaman sapunika.

Bêtah sarta cak-cakaning gêsang, pikiran, pangajêng-ajêng utawi panjangkanipun tiyang satunggal kalih manawi sampun dados radin, lajêng dados wataking bôngsa wontên ing salêbêtipun salah satunggaling jaman. Awit saking punika, dados jaman ingkang sami kula alami punika inggih gadhah watak, watak ingkang beda kalihan jaman ingkang sampun-sampun. Jalaran watakipun bêbrayan Jawi jaman taun 1800 inggih wontên piyambak, wataking jaman 1850, ugi sanès malih, wataking jaman 1900 ugi beda malih.

Nyumêrêpi watakipun satunggal-satunggaling jaman punika prêlu lan maedahi sangêt tumrap kula sadaya. Prêlunipun: supados kula sadaya sagêd nglimbang, sagêd nandhing-nandhing, têmahanipun sagêd utawi purun ngrêtos dhatêng watakipun jaman ingkang sami dipun idaki punika. Sasampunipun ngrêtos, lajêng agêng parimarmanipun, pintên banggi lajêng karsa urun-urun bangun jaman.

Jaman ingkang sami kula alami sadaya punika gadhah watak piyambak. Kados pundi watakipun jaman sapunika punika.

Lah inggih pitakenan punika ingkang badhe kula oncèki. Nanging kawuningana, ingkang badhe kula aturakên namung sabageyan kemawon, bageyan ingkang gêgayutan kalihan padamêlanipun Bale Pustaka sandintên-dintên, inggih punika bab kasusastran Jawi enggal. Badhe kasambêtan.

Kasusastran Jawi Enggal

Sêsorahipun Tuwan Sastrasuwignya wontên ing Nirom Batawi.

Sambêtipun Kajawèn nomêr 85.

Punapa kasusastran Jawi enggal punika sampun kenging kangge anjajagi watakipun jaman enggal punika. Kenging. Awit kasusastran punika inggih wohipun jaman, tumètèsing pikiranipun tiyang ingkang gêsang wontên ing jaman samangke. Dados soalipun lajêng kula santuni têtêmbunganipun: kadospundi watakipun kasusastran Jawi enggal punika.

Bokmanawi wontên salah satunggalipun priyantun ingkang lajêng pitakèn: lo, kasusastran anyar, apa ana kasusastran anyar. Aku krungu têtêmbungan, unine. R. Ng. Rônggawarsita iku pujôngga luhur sing pungkasan dhewe, têgêse: sabanjure bakal ora ana pujôngga manèh, dadi iya ora ana sing jênêng kasusastran anyar.

Para miyarsa, têtêmbungan punika prayogi dipun icali kemawon, sabab sampun botên cocog kalihan kawontênanipun ingkang saèstu. Nyatanipun kasusastran Jawi enggal punika wontên. Pujôngga atêgês: tiyang miguna dhatêng basa, tiyang ingkang sagêd ngolah basa, ahli dhatêng têmbung. Nyatanipun ing jaman samangke para ahli makatên wau botên sakêdhik cacahipun. Kula sadaya inggih sumêrêp, bilih wontêning têtêmbungan: ora ana pujôngga manèh wau, jalaran saking ngumpuk-umpuking raos nêdya ngluhurakên kapujanggan kina, ananging anggènipun angluhurakên wau botên mawi ningali kasusastran ing jaman sapunika, utawi inggih pancèn botên nêdya anjajagi. Tumrapipun tiyang ingkang sampun ngrêtos inggih botên dados punapa, namung tumrapipun tiyang ingkang botên sumêrêp kênthang kimpulipun, mirêng têtêmbungan: ora ana pujôngga manèh wau, sagêd ugi dipun tampi sawantahipun, têmahan nalaripun botên mulur, manawi maos utawi sumêrêp buku utawi karanganipun tiyang jaman samangke, ing sadèrèngipun sampun ngiyas rumiyin, jalaran manahipun sampun kisenan têtêmbungan wau.

Kasusastran Jawi enggal punika wontên. Pujôngga utawi tiyang sagêd ngolah têmbung inggih wontên. Tur dêdamêlanipun inggih dèrèng têmtu kawon kalihan yêyasanipun pujôngga jaman kina.

Anggèn kula sagêd matur makatên punika, mêsthinipun inggih wontên buktinipun. Mênggah ingkang kula angge bukti utawi tuladha punika, inggih Sêrat Sri Kumênyar.

Sêrat Sri Kumênyar punika wêdalan Balepustaka, sawêg mêdal ing salêbêtipun minggu punika, dados taksih angêt kêbul-kêbul, ingkang ngarang Tuwan L.K. Jayasukarsa, guru ing Klampok, Banjarnêgara.

Mênggah isinipun Sêrat Sri Kumênyar wau makatên:

Nalika taun 1918 bawah Wanasaba katrajang ing lindhu ingkang anggêgirisi. Kathah dhusun ingkang risak utawi sirna babarpisan. Cacahipun tiyang ingkang pêjah ngantos botên kantênan. Lurah dhusun ing Talunômba dalah semahipun ugi katut pêjah.

 Namung anakipun kêkalih Parman kalihan Parmi, sagêd kapitulungan. Nanging lare kalih pisah têbih sangêt. Parman dipun pèk anak satunggaling mantri guru, dipun santuni namanipun Sumarsana. Parmi dipun pèk anak sêrsan, nanging salajêngipun dipun kukup schatter pandhuis, sanakipun sêrsan wau. Namanipun dipun santuni Sri Kumênyar. Lare kalih wau angsal pamardi ingkang sae, sami dipun sêkolahakên, sarta sami pintêr-pintêr.

Nalika kalih-kalihipun sami taksih sêkolah, kêrêp kêpêthuk. Gathukipun botên sapisan kemawon, nanging rambah-rambah. Rèhning sampun sami ngancik mangsanipun birai, mila kalih-kalihipun sami kêtuwuhan trêsna, ananging babarpisan botên nyana, yèn yêktosipun taksih sadhèrèk piyambak tunggil bapa biyung. Sarêng Sumarsana sampun mêdal saking pamulangan Osvia, sarta sampun cêpêng damêl ingkang murwat, lajêng nglamar dhatêng Sri Kumênyar. Rèhning lare sampun sami rêmênipun, môngka inggih katingal sami babagipun, dados panglamaripun Sumarsana dening bapakipun angkat lare èstri wau dipun tampi kanthi sukaning manah. Dintên ijabipun sampun katêmtokakên, ing griyanipun pêngantèn èstri sampun tata-tata. Kabêkta anak namung satunggal, sanajan anak pèk-pèkan, angkahipun schatter pandhuis wau anggènipun gadhah damêl dipun rowakakên. Ananging dumadakan kirang sadintên kalihan têmpuking damêl, sarêng sami ngalurakên asal-usul, kawiyak babaring lêlampahan. Jêbulipun Sri Kumênyar adhinipun Sumarsana piyambak, tunggil bapa biyung, inggih Parmi kalihan Parman. Sampun mêsthi kemawon anggènipun badhe jêjodhoan wurung. Ing salêbêting manah ngraos gêla, nanging kosokwangsulipun inggih lajêng bingah, dene pinanggih sadhèrèk ingkang dipun kintên sampun pêjah. Karamean mêksa dipun lajêngakên. Sumarsana nêrangakên dhatêng para tamu lêlampahanipun piyambak tuwin lêlampahanipun adhinipun, sarta ngaturakên panuwun dhatêng ingkang sampun sami mupu tuwin ngagêngakên piyambakipun tuwin adhinipun wau.